Axit nitric

Cấu tạo phân tử

Tính chất vật lý

– Chất lỏng, không màu, bốc khói mạnh trong không khí ẩm.

Tính chất hóa học

• Tính chất hóa học

• Tính axit

– Dung dịch HNO3 là axit mạnh, điện li hoàn toàn trong nước, làm quỳ tím hóa hồng, tác dụng với bazơ, oxit bazơ và muối.

• Tính oxi hóa mạnh

• Tác dụng với kim loại

$$\begin{gathered} \mathbf{M}\stackrel{\mathbf{+}{\mathbf{HNO}}_{\mathbf{3}}}{\mathbf{\to }}\mathbf{ }\mathbf{M}{\left({\mathbf{NO}}_{\mathbf{3}}\right)}_{\mathbf{n}}\mathbf{+}\left|\begin{array}{c}\mathbf{NO}\\ {\mathbf{N}}_{\mathbf{2}}\mathbf{O}\\ {\mathbf{NO}}_{\mathbf{2}}\\ {\mathbf{N}}_{\mathbf{2}}\\ {\mathbf{NH}}_{\mathbf{4}}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{3}}\end{array}\right|\mathbf{ }\mathbf{+}\mathbf{ }{\mathbf{H}}_{\mathbf{2}}\mathbf{O}\mathbf{ } \\ \mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ }\mathbf{ } \end{gathered}$$

(M trừ Au, Pt)

$\mathbf{VD}\mathbf{:} 3\mathrm{Cu}+8{\mathrm{HNO}}_3\left(\mathrm{loãng}\right)\to 3\mathrm{Cu}({\mathrm{NO}}_3{)}_2+2\mathrm{NO}\uparrow +4{\mathrm{H}}_2\mathrm{O}$

Lưu ý: – Al, Fe, Cr không tác dụng với HNO₃ đặc, nguội.

            – Kim loại bị oxi hóa lên số oxh cao nhất.

• Tác dụng với phi kim

– C,S,P,… bị oxh lên mức cao nhất.

$\mathbf{VD}\mathbf{:} \stackrel{0}{\mathrm{S}}+6\mathrm{H}\stackrel{+5}{\mathrm{N}}{\mathrm{O}}_3\left(\mathrm{đặc}\right)\stackrel{\mathrm{t}°}{\to } {\mathrm{H}}_2\stackrel{+6}{\mathrm{S}}{\mathrm{O}}_4+6\stackrel{+4}{\mathrm{N}}{\mathrm{O}}_2\uparrow +2{\mathrm{H}}_2\mathrm{O}$

• Tác dụng với hợp chất

$\mathbf{FeO}\mathbf{+}{\mathbf{HNO}}_{\mathbf{3}}\mathbf{\left(}\mathbf{đặc}\mathbf{\right)}\stackrel{\mathbf{t}\mathbf{°}}{\mathbf{\to }}\mathbf{ }\mathbf{Fe}\mathbf{(}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{3}}{\mathbf{)}}_{\mathbf{3}}\mathbf{+}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{2}}\mathbf{\uparrow }\mathbf{+}\mathbf{4}{\mathbf{H}}_{\mathbf{2}}\mathbf{O}$

Ứng dụng

– Điều chế phân đạm NH₄NO₃, Ca(NO₃)₂,…

– Sản xuất thuốc nổ (TNT), thuốc nhuộm, dược phẩm,…

Điều chế

• Trong phòng thí nghiệm

${\mathbf{NaNO}}_{\mathbf{3}}\mathbf{\hspace{0.17em}}\mathbf{+}\mathbf{ }{\mathbf{H}}_{\mathbf{2}}{\mathbf{SO}}_{\mathbf{4}}\mathbf{ }\mathbf{\to }\mathbf{ }{\mathbf{HNO}}_{\mathbf{3}}\mathbf{ }\mathbf{+}{\mathbf{NaHSO}}_{\mathbf{4}}$

• Trong công nghiệp

${\mathbf{NH}}_{\mathbf{3}}\mathbf{ }\mathbf{\to }\mathbf{ }\mathbf{NO}\mathbf{ }\mathbf{\to }\mathbf{ }{\mathbf{NO}}_{\mathbf{2}}\mathbf{ }\mathbf{\to }\mathbf{ }{\mathbf{HNO}}_{\mathbf{3}}$

Muối nitrat

• Tính chất

– Muối nitrat là những tinh thể rắn, dễ tan trong nước, chất điện li mạnh.

• Phản ứng nhiệt phân

M  (Trước Mg)	$\mathbf{2}\mathbf{M}\mathbf{(}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{3}}{\mathbf{)}}_{\mathbf{n}}\stackrel{\mathbf{t}\mathbf{°}}{\mathbf{\to }}\mathbf{ }\mathbf{2}\mathbf{M}\mathbf{(}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{2}}{\mathbf{)}}_{\mathbf{n}}\mathbf{ }\mathbf{+}\mathbf{ }{\mathbf{NO}}_{\mathbf{2}}\mathbf{\uparrow }$
M (Từ Mg – Cu)	$\mathbf{2}\mathbf{M}\mathbf{(}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{3}}{\mathbf{)}}_{\mathbf{n}}\mathbf{ }\stackrel{\mathbf{t}\mathbf{°}}{\mathbf{\to }}\mathbf{ }\mathbf{ }{\mathbf{M}}_{\mathbf{2}}{\mathbf{O}}_{\mathbf{n}}\mathbf{+}\mathbf{2}{\mathbf{nNO}}_{\mathbf{2}}\mathbf{\uparrow }\mathbf{ }\mathbf{+}\mathbf{ }\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}{\mathbf{nO}}_{\mathbf{2}}\mathbf{\uparrow }$
M (Sau Cu)	$\mathbf{M}\mathbf{(}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{3}}{\mathbf{)}}_{\mathbf{n}}\mathbf{ }\stackrel{\mathbf{t}\mathbf{°}}{\mathbf{\to }}\mathbf{ }\mathbf{M}\mathbf{ }\mathbf{+}\mathbf{ }{\mathbf{nNO}}_{\mathbf{2}}\mathbf{\uparrow }\mathbf{ }\mathbf{+}\mathbf{ }\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}{\mathbf{O}}_{\mathbf{2}}\mathbf{\uparrow }$

• Nhận biết ion nitrat            

$$\begin{gathered} \mathbf{3}\mathbf{Cu}\mathbf{+}\mathbf{8}{\mathbf{H}}^{\mathbf{+}}\mathbf{+}\mathbf{2}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{3}}^{\mathbf{–}}\mathbf{ }\stackrel{\mathbf{t}\mathbf{°}}{\mathbf{\to }}\mathbf{ }\mathbf{3}{\mathbf{Cu}}^{\mathbf{2}\mathbf{+}}\mathbf{+}\mathbf{2}\mathbf{NO}\mathbf{\uparrow }\mathbf{+}\mathbf{4}{\mathbf{H}}_{\mathbf{2}}\mathbf{O} \\ \mathbf{2}\mathbf{NO}\mathbf{ }\mathbf{+}\mathbf{ }\mathbf{O}\mathbf{2}\mathbf{\left(}\mathbf{kk}\mathbf{\right)}\mathbf{ }\mathbf{\to }\mathbf{ }\mathbf{2}{\mathbf{NO}}_{\mathbf{2}}\mathbf{ }\mathbf{(}\mathbf{nâu}\mathbf{ }\mathbf{đỏ}\mathbf{)} \end{gathered}$$

Ứng dụng

– Điều chế phân bón hóa học (phân đạm)

– Kali nitrat dùng để điều chế thuốc nổ đen.

Chu trình của nito trong tự nhiên