GIỚI THIỆU:

  Tác giả:

  – Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế.

  – Năm 1960, Ông tốt nghiệp Đại học sư phạm Sài Gòn . Năm 1964, ông tốt nghiệp Trường Đại học Huế

  – Năm 1966, ông tham gia kháng chiến chống Mỹ bằng hoạt động văn nghệ.

  – Ông là một trong những nhà văn chuyên về bút ký. Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp giữa chất trí tuệ và tính trữ tình với một kiến thức phong phú về nhiều lĩnh vực và một lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm, tài hoa.

  – Tác phẩm bút ký chính: Ngôi sao trên đỉnh Phú Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1981)…

  Tác phẩm:

  – Hoàn cảnh sáng tác – Xuất xứ: Văn bản trích phần thứ nhất trong bài bút ký “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” viết tai Huế ngày 4-1-1981, in trong tập sách cùng tên.

  – Nhan đề: Bằng một câu hỏi tu từ trữ tình, thể hiện lòng biết ơn người đã khai phá dòng sông và tự hào về vẻ đẹp của con sông quê hương.

PHÂN TÍCH:

   Vẻ đẹp địa lý: 

    1. Sông Hương khi còn ở thượng nguồn mang vẻ đẹp hùng vĩ:

  -“Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn mãnh liệt qua những ghềnh thác→ chứng tỏ một sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng đầy huyền bí của sông Hương.

  – Nhưng rồi cũng có những lúc sông Hương trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng

  – Khi sông Hương chảy qua lòng Trường Sơn, nó được Hoàng Phủ Ngọc Tường nhân hoá như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Rừng già đã hun đúc cho người con gái của mình “một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”.

  – Nhưng rừng già cũng chế ngự sức mạnh bản năng của người con gái để khi ra khỏi rừng già, sông Hương “nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng, trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”.

  – Một sự biến đổi linh hoạt của tự nhiên khiến tác giả phải kết luận rằng: “Nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của nó, tôi nghĩ rằng người ta sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất của sông Hương với cuộc hành trình gian truân mà nó đã vượt qua, không hiểu thấu phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ”.

⇒ Tác giả đã có những liên tưởng bất ngờ, sáng tạo mới lạ, sử dụng nghệ thuật so sánh, nhân hoá, hình ảnh ấn tượng để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn, một dòng sông hoang dại, phóng khoáng nhưng không kém phần trữ tình, bí ẩn.

    2. Sông Hương đến với Huế qua cái nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã mang hình ảnh một cô gái mỹ miều đến với tình yêu:

  – Nhà văn đã so sánh sông Hương như: “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu hóa đầy hoa dại.” → Đây là cảm nhận riêng biệt, độc đáo và đầy thú vị của tác giả.

  – Với đôi mắt khảo sát nghiêm túc của nhà địa lí có một tầm văn hoá sâu rộng, kết hợp vốn ngôn từ nghệ thuật phong phú mượt mà giàu chất thi họa, Hoàng Phủ Ngọc Tường tái hiện thủy trình của sông Hương từ vùng trung du trở xuống. Sông Hương liên tục chuyển dòng “theo những đường cong thật mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó”.  

  – Nhà văn đã đặt sông Hương vào giữa cảnh quan núi đồi, lăng tẩm, bãi biển vùng ngoại ô Tây-Nam thành phố Huế và so sánh dòng sông “mềm như tấm lụa”, mặt sông trong xanh phẳng lặng tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố, “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.

  – Và trước khi về với Huế, sông Hương trôi lặng thầm giữa một vùng không gian “Bốn bề núi phủ mây phong. Mảnh trăng thiên cổ bóng tùng vạn niên”. Giữa đám quần sơn lô xô, ở phía Tây thành Huế, nơi dành cho giấc ngủ ngàn năm của các bậc vua chúa thời Nguyễn, sông Hương hiện ra với “vẻ đẹp trầm mặc như triết lí, như cổ thi” kéo dài mãi “giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.

  – Đến khi sông Hương đổ vào thành phố tương lai của nó, “nó đã kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam-Đông Bắc…, nó đã thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như vành trăng non”.

  – Nhà văn đã dành cho sông Hương một tình cảm trìu mến, thân thương. Có như vậy, ông mới liên tưởng trạng thái sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang cồn Hến như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.

  → Đôi mắt sâu sắc của nhà văn đã nhìn ra mối quan hệ biện chứng giữa dòng sông Hương mềm mại với con người xứ Huế. Sông Hương dịu dàng, duyên dáng như đã góp phần hình thành nên tính cách nết na, ý nhị của người con gái cố đô.

  – Sông Hương – dòng sông thuộc về một thành phố duy nhất – đã rời cuộc sống hoang dã của rừng để đến với Huế, nàng như “sông Xen của Paris, sông Ðanuýp của Buđapet…” chảy trong lòng thành phố yêu quý của mình nhưng khác ở chỗ điệu chảy của sông Hương lặng lờ. → Nhà văn cho rằng “Đây là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”, có thể cảm nhận được bằng thị giác qua trăm nghìn ánh hoa đăng vào hội rằm tháng bảy bồng bềnh chao nhẹ trên mặt nước như vương vấn một nỗi lòng.

  – Sông Hương, khi tạm biệt Huế, qua cách nhìn của một nhà văn đa cảm, mang tâm trạng lưu luyến như cô gái dịu dàng, chung thuỷ tạm biệt người yêu . Khi rời kinh thành, sông Hương “lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vười cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ.” Dường như sông không muốn xa thành phố: “Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ… đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Và giống như nàng Kiều trong đêm tình tự,…sông Hương đã chí tình trở lại với Kim trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biền cả: “Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ…” Một phát hiện thật thú vị của tác giả.

⇒ Sự tinh tế, đậm chất trữ tình của tác giả đã vẽ nên một con sông Hương vô cùng thẹn thùng, tình tứ như người thiếu nữ trước tình yêu thuở ban đầu. Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương đẹp như điệu slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tình.

    Vẻ đẹp lịch sử: 

  • Dưới góc độ lịch sử, sông Hương rất anh dũng, kiên cường, bất khuất:

  – Tác giả đã liệt kê một cách cặn kẽ, ngắn gọn mà chi tiết một loạt những sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước gắn liền với Huế, gắn liền với sông Hương. Có rất nhiều khoảng thời gian được nhắc tới ở đây:

  • Thời các vua Hùng, sông Hương là một dòng sông biên thùy xa xôi”.
  • Qua các triều đại phong kiến vàng son, sông Hương mang cái tên Linh giang, “dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc, thế kỉ mười tám soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ, thế kỉ mười chín sống hết lịch sử bi tráng của những cuộc khởi nghĩa đẫm máu.”.
  • Từ đó, sông Hương đi thời đại cách mạng tháng Tám lại đem đến cho con sông những chiến công rung chuyển.Thời chống Mĩ, sông Hương tuy bị tàn phá nặng nề song vẫn kiên trinh với lời thề sắt đá… Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã phát biểu: “Lịch sử Đảng đã ghi bằng nét son tên của thành phố Huế, thành phố tuy nhỏ nhưng đã cống hiến rất xứng đáng cho Tổ quốc”.

  – Từ hiện thực kiêu hùng của Huế, mà Hoàng Phủ Ngọc Tường cảm nhận: “Sông Hương là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết dưới màu cỏ lá xanh biếc”. Trong cách nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường, từ một người con gái đẹp và tài hoa trở thành người con gái kiên cường của đất nước, “để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước”. → Đúng là sông Hương – dòng sông anh hùng, là nhân chứng quan trọng của những sự kiện trọng đại trong đất nước ta.

⇒ Trong dòng chảy thời gian, sông Hương đã đã trọn vẹn cuộc sống và lịch sử của dân tộc, của đất nước. Chính diện mạo và chiều sâu của lịch sử dân tộc khi in bóng xuống dòng sông đã mang lại cho sông Hương xinh đẹp, thơ mộng một tầm vóc kì vĩ, lớn lao, một ý nghĩa thiêng liêng và một tinh thần bất diệt.

    Vẻ đẹp văn hóa:  

    1. Sông Hương là dòng sông âm nhạc.

  – “Vẻ đẹp của nó là vẻ đẹp người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh sôi trên mặt sông này và hơn thế khắp lưu vực sông còn vang vọng những điệu hò dân dã, những điệu hò thấm đẫm tấm chung tình. Giống như nàng Kiều trong đêm tình tự, Sông hương đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước phút chia tay với Huế mà trôi về biển cả.

  – Sông Hương gắn với Nguyễn Du và khúc nhạc “Tứ đại cảnh”. Trong dòng chảy của hoài niệm, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhận ra hình bóng của dòng sông Hương trên mỗi trang Kiều: dòng sông đáy nước in trời, những nội cỏ thơm, nắng vàng khói biếc, nỗi u hoài dương liễu và sắc đẹp của hoa trà mi, những mùa thu, những trăng vàng…”. Ông cũng khám phá ra bản đàn theo suốt đời Kiều lấy cảm hứng từ những năm tháng Nguyễn Du lênh đênh trên sông Hương với “một phiến trăng sầu“.

    2. Sông Hương là dòng sông của thi ca.

  – Trong mối quan hệ với văn chương, “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của người nghệ sĩ”. Từ trong thơ của Ca Bá Quát, bà Huyện Thanh Quan, Tản Đà,  Tố Hữu…dòng sông hiện lên với những hình dáng và màu sắc khác nhau. Cao Bá Quát đã từng nhìn sông Hương mà thốt lên rằng: “Trường giang như kiếm lập thanh thiên”. Tản Đà thấy “dòng sông trắng, lá cây xanh”, từ nỗi quan hoài vạn cổ với bóng chiều bảng lảng trong hồn thơ Bà Huyện Thanh Quan, nó đột ngột khởi thành sức mạnh phục sinh trong thơ Tố Hữu: “Trên dòng Hương Giang, em buông mái chèo / Trời trong veo, nước trong veo.”

  – Tình yêu của sông Hương và Huế là một tình yêu lãng mạn và âm vang sức sống, là bản hợp xướng diệu kỳ giữa thi ca và âm nhạc. Tình yêu ấy được vun đắp bởi ngòi bút tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường, đứa con thân yêu của Huế, yêu Huế, yêu sông Hương. Sông Hương không chỉ mang vẻ đẹp trời phú mà còn ánh lên vẻ đẹp của con người, những tài nữ đánh đàn, những người dân Châu Hóa lái thuyền xuôi ngược, những người con anh dũng đã hi sinh…

  – Cũng như tình yêu của sông Hương với Huế, tình yêu của Hoàng Phủ Ngọc Tường với sông Hương cũng là quá trình dâng tặng, khám phá và hoàn thiện chính mình. Tuy nhiên, vì sông Hương là hóa thân của huyền thoại nên câu hỏi bâng khuâng của một người Hà Nội khi lặng lẽ ngắm nhìn dòng nước: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” vẫn là một câu hỏi lửng lơ chưa có lời giải đáp, câu hỏi đã thành tên cho một thiên bút ký tuyệt vời…

   3. Nhìn từ góc độ hội hoạ

  – Sông Hương và những chi lưu của nó tạo những đường nét thật tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô.

   4. Sông Hương còn được quan sát dưới góc độ là một di sản văn hoá nhân loại.

  – Tác giả trích dẫn một đoạn văn của UNESCO viết về thành phố Huế, sử dụng lối viết đòn bẩy để nêu bật vị trí, vai trò, tầm quan trọng của Huế cũng là của dòng sông Hương đối với Việt Nam và cả nhân loại. Đó là một thành phố không gì có thể so sánh được, là di sản thiên nhiên, văn hoá của cả nhân loại.

    Phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường qua tùy bút “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”:

  – Chất trí tuệ của một cái tôi uyên bác

Viết về sông Hương Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện một sự hiểu biết sâu rộng về mặt: văn hóa, lịch sử, địa lý, văn học nghệ thuật… Bằng tư duy của một nhà nghiên cứu khoa học, nhà văn đã cung cấp cho người đọc một lượng thông tin đa dạng, chính xác để hiểu sâu sắc hơn về thủy trình sông Hương và thiên nhiên, con người Huế.

  – Chất trữ tình của một ngòi bút tài hoa

Đó là chất thơ toát ra từ ngôn từ nghệ thuật phong phú mượt mà giàu chất thi họa, nhiều hình ảnh so sánh, liên tưởng thú vị, qua những lời ca dao, thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, và đặc biệt từ nhan đề: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”. Với tư duy của một người nghệ sĩ có  tầm văn hoá sâu rộng, ông đã làm nổi bật vẻ đẹp dịu dàng, tinh tế của sông Hương cũng là của người con gái xứ Huế, góp phần làm cho Huế trở nên một bức tranh sơn thuỷ hữu tình.

 – Chất trí tuệ và chất trữ tình

Tạo nên phong cách đặc sắc của nhà văn này.Tác giả đã viết bằng tình yêu quê hương xứ sở đằm thắm bằng niềm tự hào sâu sắc để miêu tả dòng sông Hương, một dòng sông thấm đẫm chất thơ, chất hoạ, chất nhạc, một dòng sông lung linh, đa dạng, tinh tế giống như một sinh thể có hồn.

TỔNG KẾT:

  – Nội dung: “Ai đã đặt tên cho dòng sông” miêu tae vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ: thiên nhiên, văn hóa nghệ thuật và lịch sử, địa lí. Qua đó, thể hiện những hiểu biết phong phú, cảm xúc sâu lắng và tình yêu say đắm với dòng sông quê hương cuûa Hoàng Phủ Ngọc Tường .

  – Nghệ thuật: Đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ, văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.

Người đóng góp
Comments to: AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?-Hoàng Phủ Ngọc Tường