GIỚI THIỆU:

  Tác giả:

  – Tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê ở thành phố Hà Đông, tỉnh Hà Tây ( Hà Nội)

  – Xuất thân từ một gia đình công chức, mồ côi cha mẹ từ nhỏ, Xuân Quỳnh ở với bà nội. bà từng là diễn viên múa, biên tập viên Nhà xuất bản Tác phẩm mới

  – Xuân Quỳnh là một trong số những nhà thơ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ trẻ thời kỳ  chống Mỹ. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, tươi tắn,  vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc bình dị đời thường. Xuân Quỳnh được xem là một trong những người viết thư tình hay nhất Việt Nam sau năm 1975.

  – Năm 2001 Xuân Quỳnh được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật

  – Tác phẩm chính: các tập thơ: Hoa dọc chiến hào, Gió Lào cát trắng, Lời ru trên mặt đất, Tự hát…

  Tác phẩm:

    Hoàn cảnh sáng tác – Xuất xứ:

  – “Sóng” được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi thực tế vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), là 1 bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biển cho phong cách thơ Xuân Quỳnh. Bài thơ in trong tập “Hoa dọc chiến hào”

    Ý nghĩa hình tượng “Sóng”:

  – Hình tượng sóng bao trùm xuyên suốt toàn bài thơ, được khắc họa cụ thể qua từng khổ thơ với nhiều trạng thái mâu thuẫn.

  – “Sóng” là một sáng tạo độc đáo của Xuân Quỳnh. “Sóng” vừa là hình ảnh ẩn dụ của tâm hồn người con gái với trái tim dào dạt khao khát yêu thương, là sự hóa thân, phân thân của cái tôi trữ tình, vừa là đối tượng cho tác giả bày tỏ mọi trạng thái bí ẩn và mãnh liệt của tình yêu.

  – “Sóng” và “Em” luôn đan cài, song song tồn tại, bổ sung cho nhau nhằm diễn tả trạng thái tâm lý phong phú, phức tạp và tinh tế trong tình yêu.

PHÂN TÍCH:

  Khổ 1: Mượn trạng thái thất thường, đối lập của sóng diển tả những phức tạp, bí ẩn trong trái tim người phụ nữ         

         “Dữ dội và dịu êm

          Ồn ào và lặng lẽ”

  – Nghệ thuật đối: “Dữ dội – dịu êm”, “Ồn ào – lặng lẽ” đã làm hiện lên vẻ đẹp của những con sóng biển ngàn đời đối cực.Biển có lúc dữ dội, ồn có khi lại hiền hòa, êm dịu.

    → Xuân Quỳnh đã mượn nhịp sóng để thể hiện nhịp lòng của chính mình trong một tâm trạng bùng cháy ngọn lửa mãnh liệt của tình yêu .Người con gái khi yêu rất nồng nàn sôi nổi đắm say, mãnh liệt nhưng cũng có lúc họ trở nên dịu dàng, đằm thắm, yếu mềm, đầy nữ tính

  – Sóng ngàn năm từ sông ra biển lớn, từ không gian chật hẹp đến không gian rộng lớn:

         “Sông không hiểu nổi mình

           Sóng tìm ra tận bể”

    → Sóng không cam chịu một cuộc sống chật hẹp, tù túng nên nó làm cuộc hành trình ra biển khơi bao la để thỏa sức vẫy vùng. Hành trình tìm ra tận bể của sóng chất chứa sức sống tiềm tàng, bền bỉ để vươn tới giá trị tuyệt đích của chính mình.

    → Người con gái khi yêu cũng không chấp nhận sự tầm thường nhỏ hẹp luôn vươn tới cái lớn lao để tìm thấy chính mình trong tình yêu. Nhân vật trữ tình không nhỏ bé cam chịu mà hết sức mạnh mẽ táo bạo bộc bạch nỗi lòng. Đây là một nét mới mẽ trong quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh, của người phụ nữ thời đại.

  – Câu thơ: “Sóng tìm ra tận bể” còn cho thấy khát vọng vươn tới một tình yêu cao cả, rộng lớn, bao dung của người phụ nữ. Đặt trong hoàn cảnh chiến tranh, tình yêu đôi lứa phải hài hòa với tình yêu quê hương đất nước:           

         “Anh yêu em như yêu đất nước,

          Vất vả đau thương, trong sáng vô.”

(Nguyễn Đình Thi)

  Khổ 2: Sóng trường tồn cùng thời gian. Tình yêu cũng trường tồn

         “Ôi con sóng ngày xưa.

          Và ngày sau vẫn thế

          Nỗi khát vọng tình yêu

          Bồi hồi trong ngực trẻ.”

  – Thán từ “Ôi” cho thấy nỗi khát vọng tình yêu luôn xôn xao, rạo rực trong trái tim con người, mãnh liệt nhất là tuổi trẻ. Tình yêu luôn vĩnh cửu và kỳ diệu. Từ ngàn xưa, con người đã đến với tình yêu và sẽ mãi đến với tình yêu.

  – Nghệ thuật đối lập “ngày xưa” – “ngày sau” càng làm tôn thêm nét đáng yêu của sóng. Sóng muôn đời vẫn thế, vẫn dữ dội ồn ào vẫn dịu êm lặng lẽ như tình yêu tuổi trẻ có bao giờ đứng yên. Bởi tình yêu luôn là khát vọng và mơ ước của tuổi trẻ:

         “Làm sao sống được mà không yêu

          Không nhớ không thương một bóng người”   

(Xuân Diệu).

  – Tình yêu với những nhớ nhung cồn cào da diết làm “bồi hồi trong ngực trẻ” như Xuân Quỳnh đã từng viết:                       

         “Những ngày không gặp nhau

          Lòng thuyền đau rạn vỡ

          Những ngày không gặp nhau

          Biển bạc đầu mong nhớ”

  Khổ 3,4: Khi yêu, người con gái luôn trăn trở đi tìm căn nguyên của tình yêu.

  – Trước không gian mênh mông, người con gái băn khoăn tự hỏi:

        “Trước muôn trùng sóng bể

          Em nghĩ về anh em.

          Em nghĩ về biến lớn.

          Từ nơi nào sóng lên?

          Sóng bắt đầu từ gió.

          Gió bắt đầu từ đâu?”

    → Sóng và em tạm tách ra để soi chiếu vào nhau. Và qua sóng, gió ấy, nhà thơ đã nói lên thật dễ thương cái nhu cầu tự nhận thức, tự phân tích, lí giải, nhưng lại không thể cắt nghĩa được về khởi nguồn của tình yêu. Tình yêu cũng hồn nhiên và cũng khó hiểu, nhiều bất ngờ như thiên nhiên .

  – Điệp ngữ “Em nghĩ về” diễn tả sự trân trọng lẫn lo âu về tình yêu. Nhân vật trữ tình “em” đặt câu hỏi với “sóng” rồi với  “gió” rồi tự hỏi lòng mình và bộc bạch một cách hồn nhiên, chân thành sự bất lực của mình:

          “Em cũng không biết nữa,

           Khi nào ta yêu nhau.”

    → Câu thơ như một lời thú nhận nhỏ nhẹ, thành thực hết sức dễ thương. Đây là một cách cắt nghĩa về tình yêu rất Xuân Quỳnh, rất nữ tính.

    → Lí giải được ngọn nguồn của sóng thì dễ bởi “Sóng bắt đầu từ gió” nhưng để hiểu “Gió bắt đầu từ đâu” thì thi nhân lại ấp úng “Em cũng không biết nữa”. Cũng như tình yêu của anh và em nó đến rất bất ngờ và tự nhiên bởi “Tình yêu đến trong đời không báo động”. Tình yêu không có mốc định sẵn, không phân định bằng lí trí. Chính vì không thể lí giải rõ ngọn ngành nên tình yêu rất kỳ diệu và là cái đích để cho muôn người tìm kiếm và khám phá.

⇒ SƠ KẾT: Thành công của đoạn thơ là nhờ vào thủ pháp nghệ thuật nhân hóa, ẩn dụ, so sánh, đối lập… nhất là thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp điệu. Nhịp điệu của sóng, nhịp điệu của tâm hồn. Tất cả đã làm hiện lên vẻ đẹp rất Xuân Quỳnh giàu trắc ẩn suy tư và khát vọng trong tình yêu.

  Khổ 5: Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ – một trong những gam màu chủ đạo của tình yêu

  – Nỗi nhớ trong tình yêu được Xuân Quỳnh miêu tả thật mãnh liệt bằng phép nhân hóa.và kết cấu song hành:

        “Con sóng dưới lòng sâu

         Con sóng trên mặt nước

         Ôi con sóng nhớ bờ

         Ngày đêm không ngủ được.“

  – Nghệ thuật đối “dưới lòng sâu – trên mặt nước” tạo nên sự điệp trùng của những con sóng với nhiều dạng thức khác nhau.

    → Có con sóng gầm gào trên mặt đại dương nhưng cũng có con sóng cuộn trào trong lòng biển cả. Sóng dù lặng yên dưới lòng biển hay dữ dội trên mặt đại dương thì ngàn đời vẫn khát khao tìm về bến bờ tĩnh tại. Chưa đến được bờ thì nhớ thương, thương nhớ, thì thao thức một nỗi niềm. Nỗi nhớ bờ của sóng bao trùm không gian, thời gian: “dưới lòng sâu”, “trên mặt nước” “khắc khoải” “ngày, đêm”.  

  – Sự hóa thân của sóng chưa đủ dể diễn tả nỗi nhớ da diết trong tình yêu, tác giả tự bộc bạch lòng mình.

         “Lòng em nhớ đến anh.

          Cả trong mơ còn thức.”

  – Cách diễn đạt độc đáo về nỗi nhớ, dường như hết sức phi lí nhưng lại hết sức hợp lí đối với trái tim ngập tràn yêu thương. Tình yêu hết sức mãnh liệt mới đi vào trong chốn vô thức.

  – Xuân Quỳnh dùng chữ “lòng” rất tinh tế. Lòng là nơi sâu kín nhất của tâm hồn con người. Khi Xuân Quỳnh nói “lòng em nhớ” nghĩa là bà đã phơi bày tất cả gan ruột của mình để dốc hết yêu thương mà gửi về người mình yêu.

    → Nỗi nhớ không chỉ làm lòng em “bổi hổi bồi hồi, như đứng đống lửa như ngồi trong than” nó còn làm cho em nhớ nhung, thao thức  ngay cả trong giấc ngủ. Có thể nói, với câu thơ ấy, Xuân Quỳnh đã có thể được xem là thi sĩ tài năng bật nhất của thi ca hiện đại Việt Nam.

⇒ Sáu câu thơ trải dài như nỗi thao thức, băn khoăn của tâm hồn thi sĩ trong đêm. Sóng và nhân vật em đan quyện vào nhau để thì thầm những nỗi niềm, những tâm tư

  Khổ 6,7: Tình yêu gắn liền với sự thủy chung

        “Dẫu xuôi về phương Bắc

          Dẫu ngược về phương Nam

          Nơi nào em cũng nghĩ

          Hướng về anh một phương”

  – Hai cụm từ “xuôi về phương Bắc”, “ngược về phương Nam” và  kết cấu song hành  miêu tả cuộc hành trình đầy những trắc trở, khó khăn của tình yêu.

  – Điệp từ “dẫu” khẳng định dẫu không gian mở rộng ra nhiều phương, nhiều hướng Xuân Quỳnh chỉ có một phương duy nhất trong cuộc đời: “phương anh”.

    → Tình yêu của Xuân Quỳnh thật tha thiết, mãnh liệt vừa trong sáng, giản dị và thủy chung. Nhà thơ khẳng định một niềm tin vững chắc ở tình yêu. Từ đó nhà thơ khẳng định tình yêu là sự gặp gỡ giữa hai tâm hồn không có giới hạn. So với cách biểu hiện của người phụ nữ đang yêu trước đó và đương thời thì Xuân Quỳnh có cách bộc bạch mạnh mẽ và và táo bạo. Đó chính là lời tự hát của một trái tim phụ nữ Việt Nam: khát vọng gắn bó, thủy chung.

  – Nhịp điệu của thể thơ năm chữ nhịp nhàng như những con sóng như nhịp điệu của tâm hồn người phụ nữ luôn khao khát có một tình yêu chân thành, thủy chung bền chặt.

 – Nếu như những khổ thơ trước nhà thơ nói về niềm vui sướng dào dạt, những nhung nhớ giận hờn thì đoạn thơ này nhà thơ lại thể hiện những băn khoăn, lo lắng. Đó cũng là trực cảm của tình yêu.

         “Ở ngoài kia đại dương

          Trăm ngàn con sóng đó

          Con nào chẳng tới bờ

          Dù muôn vời cách trở”

  – “Ở ngoài kia”  nơi trăm ngàn con sóng ngày đêm không không biết mỏi đang vượt qua giới hạn không gian thăm thẳm muôn vời cách trở để hướng vào bờ ôm ấp nỗi yêu thương. Cũng như “em” muốn được gần bên anh, được hòa nhịp vào trong tình yêu với anh.

⇒ SƠ KẾT:  Đọc đoạn thơ ta càng ngưỡng mộ hơn những con người phụ nữ Việt Nam, những con người luôn thuỷ chung, luôn sống hết mình vì một tình yêu.

  Khổ 8: Say đắm với tình yêu tha thiết nhưng bằng sự chiêm nghiệm của trái tim nhạy cảm, tác giả nhận ra sự hữu hạn của kiếp người.

          “Cuộc đời tuy dài thế.

           Năm tháng vẫn đi qua.

           Như biển kia dẫu rộng

           Mây vẫn bay về xa.”

  – Câu 1,2 song hành đối xứng với câu 3,4 làm cho âm điệu thơ tha thiết, ngọt ngào. Cặp quan hệ từ: “Tuy…vẫn…”, “Dẫu…vẫn…” tạo ý khẳng định mạnh mẽ.

    → Đó là nỗi trăn trở, suy tư trước hạnh phúc hữu hạn của con người giữa cái vô cùng của thời gian. Nhưng “em” vẫn biểu hiện một niềm tin vào tình yêu.

 – Những từ “tuy dài thế – vẫn đi qua – dẫu rộng” như chứa đựng ở trong nó ít nhiều nỗi âu lo, băn khoăn của Xuân Quỳnh.

⇒ Có thể nói nhà thơ yêu thương tha thiết, mãnh liệt nhưng cũng tỉnh táo nhận thức dự cảm những trắc trở trong tình yêu; đồng thời cũng tin tưởng vào sức mạnh tình yêu sẽ giúp người phụ nữ vượt qua thử thách đến với bến bờ hạnh phúc. Cho nên, sóng sẽ đến bờ, năm tháng sẽ đi qua và đám mây nhỏ bé sẽ vượt qua biển rộng để bay về xa. 

  Khổ 9: Ao ước hóa thân thành sóng để sống giữa biến lớn tình yêu đến muôn đời. 

         “Làm sao được tan ra.

          Thành trăm tràn con sóng nhỏ.

          Giữa biến lớn tình yêu.

          Để ngàn năm còn vỗ”

  – Hai tiếng “Làm sao” gợi lên niềm mong ước cháy bỏng tâm hồn “em”. Sóng trên đại dương trường tồn bất diệt. Người thiếu nữ cũng mong ước sống trong hạnh phúc bền vững như những con sóng vỗ mãi trên “biển lớn tình yêu”.

  – Sự phối hợp vần qua các từ: “qua, xa, ra”, hiệp vần với từ “vỗ” làm âm điệu thơ nhẹ nhàng, đằm thắm.

    → Kết thúc khổ thơ là âm hưởng tiếng sóng vỗ “ngàn năm” mãnh liệt và bất tử. Đó là cuộc hành trình, đến với tình yêu để có một tình yêu vĩnh hằng.

⇒ Sóng không phải là biểu tượng của một cái Tôi ngạo nghễ và cô đơn như thơ lãng mạn. Khát vọng lớn nhưng trong cách nói Xuân Quỳnh lại rất khiêm nhường. Nhà thơ muốn làm trăm con sóng để hòa mình vào đại dương bao la, hòa mình vào biển lớn tình yêu để một đời vỗ muôn điệu yêu thương “Người yêu người, sống để yêu nhau” (Tố Hữu)..

⇒ SƠ KẾT:  Âm điệu ba khổ thơ cuối thật nhẹ nhàng, như một lời tâm tình lắng sâu nhưng chất chứa những khát vọng lớn lao, cao cả  muốn vĩnh cửu hóa tình yêu.

TỔNG KẾT:

 – Nội dung: Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng, hòa hợp giữa “sóng” và “em”,bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người để có được một tình yêu chân thành, mãnh liệt, thủy chung và vĩnh hằng.Từ đó, thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.

  – Nghệ thuật:  

    + Bài thơ có âm điệu dạt dào, nhịp nhàng như nhịp điệu của con sóng trên biển cả và nhịp điệu của sóng lòng nhiều cung bậc, giàu sắc thái cảm xúc.

    + Thể thơ năm chữ đều đặn và sự linh hoạt phóng túng khi phối âm đã tạo âm điệu lúc khoan thai, lúc dồn dập dữ dội.

    + Hình tượng sóng được khắc họa cụ thể, được liên tục khám phá và phát hiện.qua từng khổ thơ. Cấu trúc song hành giữa sóng và em góp phần tạo nên chiều sâu nhận thức và nét độc đáo cho bài thơ.