Đặc điểm chung

• Kích thước vô cùng nhỏ bé (đo bằng nanomet).
• Cấu tạo rất đơn giản, chỉ gồm một lõi acid nucleic và protein, chưa có cấu tạo tế bào.
• Có đời sống kí sinh nội bào bắt buộc. 

Cấu tạo, hình thái và phân loại virus

Cấu tạo

Virus có cấu tạo gồm 2 thành phần chủ yếu: lõi acid nucleic và vỏ capsid. 

– Lõi acid nucleic: chứa hệ gen là ADN hoặc ARN, tồn tại ở dạng sợi kép hoặc sợi đơn, dạng thẳng hoặc dạng vòng. 

– Vỏ capsid.

• Phần vỏ bao bọc lõi acid nucleic.
• Có thành phần cấu tạo là các đơn vị protein gọi là capsome.
• Bảo vệ hệ gen của virus. 

Phức hợp gồm vỏ capsid và lõi acid nucleic gọi là nucleocapsid. 

Một số virus còn có lớp vỏ ngoài.

• Vỏ ngoài có cấu tạo gồm lớp lipid kép và protein. 
• Trên bề mặt có gai glicoprotein, giúp virus gắn đặc hiệu với thụ thể của tế bào chủ. 
• Virus không có vỏ ngoài gọi là virus trần. 

Hình thái 

Virus chưa có cấu tạo tế bào nên gọi là hạt. Hạt virus có 3 loại cấu trúc: xoắn, khối cầu hay hỗn hợp.

– Cấu trúc xoắn: Capsome sắp xếp theo chiều xoắn của chuỗi nucleotide. Hạt virus có dạng sợi, dạng que hoặc dạng cầu. 

Ví dụ: virus khảm thuốc lá, virus cúm,..

– Cấu trúc khối: capsome xếp theo hình khối đa diện với 20 mặt tam giác đều.

Ví dụ: virus adeno, virus bại liệt,..

– Cấu trúc hỗn hợp: phần đầu cấu trúc dạng khối, phần đuôi cấu trúc dạng xoắn.

Ví dụ: virus phage.

Các dạng hình thái của virus.

Phân loại

Có nhiều cách phân loại virus. 

– Dựa vào lõi acid nucleic:

• Virus ARN. Ví dụ: virus HIV, virus SARS-CoV2. 
• Virus ADN. Ví dụ: phage, virus hecpes,..

– Dựa vào lớp vỏ ngoài:

• Virus có vỏ ngoài. Ví dụ: virus HIV,  virus cúm,..
• Virus trần.

– Dựa vào cấu trúc của lớp vỏ capsid:

• Virus cấu trúc xoắn.
• Virus cấu trúc khối.
• Virus cấu trúc hỗn hợp.

– Dựa vào vật chủ lây nhiễm:

• Virus thực vật. Ví dụ: virus khảm thuốc lá, …
• Virus động vật. Ví dụ: virus cúm, virus HIV,..
• Phage chỉ gây bệnh cho vi sinh vật.

Các giai đoạn nhân lên của virus

Virus gồm có 5 giai đoạn nhân lên: hấp phụ, xâm nhập, sinh tổng hợp, lắp ráp và phóng thích.

Giữa virus trần, virus có vỏ ngoài và phage có các đặc điểm nhân đôi khác nhau.

Chú thích:

(1): Giai đoạn hấp phụ.

(2): Giai đoạn xâm nhập.

(3): Giai đoạn sinh tổng hợp.

(4): Giai đoạn lắp ráp.

(5): Giai đoạn phóng thích.

	Virus trần	Virus có vỏ ngoài	Phage
1	Phân tử protein trên bề mặt virus gắn với thụ thể đặc hiệu trên màng tế bào chủ.	Gai glycoprotein trên vỏ ngoài gắn đặc hiệu vói thụ thể trên màng tế bào chủ.	Đuôi gắn đặc hiệu với thụ thể trên màng tế bào chủ.
2	Virus xâm nhập vào tế bào ch, lột vỏ và giải phóng DNA và capsid.	Vỏ ngoài virus dung hợp với màng tế bào chủ đưa nucleocapsid vào tế bào.	Bao đuôi co rút đưa hệ gen ADN của phage vào tế bào chủ.
3	Hệ gen virus điều khiển tế bào chủ sinh tổng hợp các thành phần cho nó.	Hệ gen virus điều khiển tế bào chủ sinh tổng hợp các thành phần cho nó.	Hệ gen virus điều khiển tế bào chủ sinh tổng hợp các thành phần cho nó.
4	Protein và hệ gen tự đóng gói thành các hạt virus mới.	Protein và hệ gen tự đóng gói thành các hạt virus mới.	Lắp ráp các phần đầu, đuôi và các sợi đuôi. Hệ gen được đóng gói trong capsid trong quá trình lắp ráp phần đầu.
5	Tiết enzyme phá vỡ màng tế bào, phóng thích ra khỏi tế bào.	Các virus “nảy chồi” khỏi bề mặt tế bào, kéo theo màng của tế bào chủ.	Tiết enzyme phá vỡ màng tế bào, phóng thích ra khỏi tế bào.