Bài 23: Hướng động

Cảm ứng ở thực vật

– Cảm ứng của thực vật là phản ứng của thực vật đối với kích thích từ môi trường.

– Đặc điểm: phản ứng chậm, khó nhận thấy, hình thức phản ứng kém đa dạng.

– Gồm 2 dạng: hướng động (có định hướng) và ứng động (không định hướng).

Bài này chúng ta sẽ tìm hiểu về hướng động.  

Khái niệm hướng động

– Hướng động là hình thức phản ứng của cơ quan thực vật (cuống lá, thân, rễ, tua,..) đối với tác nhân kích thích từ một hướng xác định. Tác nhân kích thích thường thấy là ánh sáng, hóa chất, nước,…

– Hướng động xảy ra do tốc độ sinh trưởng không đồng đều ở 2 phía của cơ quan bị kích thích. Có 2 loại hướng động chính: hướng động dương và hướng động âm.

– Hướng động dương là sinh trưởng hướng tới nguồn kích thích. Hướng động dương xảy ra khi các tế bào ở phía không được kích thích sinh trưởng nhanh hơn so với các tế bào ở phía được kích thích. Nhờ đó phía không được kích thích của cơ quan sinh trưởng dài ra làm cho cơ quan uốn cong về phía nguồn kích thích.

– Hướng động âm là sự sinh trưởng theo hướng tránh xa kích thích. Hướng động âm xảy ra khi các tế bào ở phía được kích thích sinh trưởng nhanh hơn so với các tế bào ở phía không được kích thích. 

Cảm ứng của cây non đối với điều kiện ánh sáng khác nhau

a) Cây được chiếu sáng từ một phía

b) Cây mọc trong tối hoàn toàn

c) Cây được chiếu sáng từ mọi phía

Nhận xét:

– Cây được chiếu sáng từ một phía: thân cây non sinh trưởng hướng về phía nguồn sáng.

– Cây mọc trong tối hoàn toàn: thân cây mọc thẳng đứng cao bất thường, lá màu vàng úa, yếu ớt.

– Cây được chiếu sáng từ mọi phía: cây mọc thẳng, cây khỏe, lá màu xanh lục.

Các kiểu hướng động

Hướng sáng

– Tính hướng sáng của thân là sự sinh trưởng của thân, cành hướng về phía nguồn sáng, thân cây có hướng sáng dương. Rễ cây uốn cong theo hướng ngược với ánh sáng, rễ có hướng sáng âm.

Hướng trọng lực (Hướng đất)

– Hướng trọng lực là phản ứng của cây đối với trọng lực.

– Đỉnh rễ hướng trọng lực dương, đỉnh thân hướng trọng lực âm.

– Phản ứng của cây đối với trọng lực là phản ứng sinh trưởng vì sự uốn cong xảy ra tại miền sinh trưởng dãn dài của tế bào thân và rễ. 

-Người ta làm thí nghiệm với cây đặt nằm ngang trong chậu. Một cây được cố định trên mặt đất còn một cây được đặt trên máy hồi chuyển (clinosat) quay chậm để triệt tiêu sự kích thích của trọng lực từ mọi phía. Cây đặt trên mặt đất thì thân mọc uốn cong lên trên (hướng trọng lực âm) còn rễ cây mọc uốn cong xuống dưới (hướng trọng lực dương). Cây đặt trên máy hồi chuyển thì thân cây và rễ cây đều mọc ngang. Như vậy trọng lực có ảnh hưởng tới sự sinh trưởng của cây.   

Hướng hóa 

– Hướng hóa là phản ứng sinh trưởng của cây đối với các hợp chất hóa học.

– Tác nhân kích thích gây hướng hóa có thể là axit, kiềm, muối khoáng, chất hữu cơ, hoocmon, các chất dẫn dụ và các hợp chất khác.

– Hướng hóa được phát hiện ở rễ, ống phấn, lông tuyến cây gọng vó….

– Hướng hóa dương là khi cơ quan của cây sinh trưởng hướng tới nguồn hóa chất. Hướng hóa âm khi phản ứng sinh trưởng của cây tránh xa hóa chất. Rễ cây mọc hướng tới nguồn dinh dưỡng để hút chất dinh dưỡng cung cấp cho cây đồng thời mọc hướng ra xa các hóa chất độc hại để bảo vệ an toàn cho cây. 

Hướng nước

– Hướng nước là sự sinh trưởng của rễ cây hướng tới nguồn nước

– Hướng hóa và hướng nước có vai trò giúp rễ thực vật hướng tới nguồn nước và phân bón trong đất để cung cấp chất dinh dưỡng cho cây. 

Hướng tiếp xúc

– Hướng tiếp xúc là phản ứng sinh trưởng đối với sự tiếp xúc.

– Sự tiếp xúc kích thích sự sinh trưởng kéo dài của các tế bào tại phía ngược lại của tua làm cho nó quấn quanh giá thể. Phần lớn các loài cây dây leo đều có tua quấn để quấn lấy vật cứng khi nó tiếp xúc. Một số loài cây thường gặp là mướp, bầu, bí, dưa leo, nho, đậu cô ve. 

Vai trò của hướng động trong đời sống thực vật

– Hướng động có vai trò giúp cây thích nghi đối với sự biến đổi của môi trường để tồn tại và phát triển.

Ví dụ: đặt một cây ở ngoài vườn cây sẽ phát triển bình thường nếu tưới nước đầy đủ. Sau đó đem cây vào đặt cạnh cửa sổ thì cây sẽ phát triển hướng về phía cửa sổ để có thể nhận đủ ánh sáng để phát triển một cách bình thường.