Bài 46: Cơ chế điều hòa sinh sản

Điều hòa sinh sản chủ yếu là điều hòa sinh tinh và sinh trứng. Trong điều hòa sinh tinh và sinh trứng, hệ nội tiết đóng vai trò chủ yếu. Thần kinh và các nhân tố môi trường ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh và sinh trứng.

Cơ chế điều hòa sinh tinh

Các hoocmôn do các tuyến nội tiết tiết ra đi theo đường máu đến tinh hoàn kích thích sản sinh tinh trùng.
Khi có kích thích của môi trường, vùng dưới đồi tiết ra yếu tố giải phóng GnRH điều hòa tuyến yên tiết FSH và LH.
Khi nồng độ testostêrôn trong máu tăng cao, cả vùng dưới đồi và tuyến yên đều bị ức chế nên giảm tiết GnRH, FSH và LH, dẫn đến tế bào kẽ giảm tiết testosteron. Nồng độ testosteron giảm không ức chế lên vùng dưới đồi và tuyến yên nữa nên hai bộ phận này lại tăng tiết hoocmon.

Hoocmon	Cơ quan sản xuất	Cơ quan tác động	Tác động điều hòa sinh tinh
GnRH	Vùng dưới đồi	Tuyến yên	Kích thích tuyến yên tiết FSH và LH
FSH	Tuyến yên	Ống sinh tinh	Kích thích ống sinh tinh sản xuất tinh trùng
LH	Tuyến yên	Tế bào kẽ	Kích thích tế bào kẽ tiết ra hoocmôn testosteron
Testosteron	Tế bào kẽ trong tinh hoàn	Ống sinh tinh	Kích thích phát triển ống sinh tinh và sản sinh tinh trùng

Các hoocmôn do các tuyến nội tiết tiết ra đi theo đường máu đến buồng trứng kích thích sản sinh trứng.
Các hoocmon tham gia điều hòa sản sinh trứng là FSH và LH của tuyến yên. VÙng dưới đồi tiết ra yếu tố giải phóng GnRH điều hòa tuyến yên tiết FSH và LH. Ba loại hoocmon đó ảnh hưởng đến quá trình phát triển, chín và rụng trứng.
Khi nồng độ prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu tăng cao, cả vùng dưới đồi và tuyến yên đều bị ức chế nên giảm tiết GnRH, FSH và LH.
Do nồng độ các hoocmôn sinh dục biến động theo chu kì nên quá trình phát triển, chín và rụng của trứng cũng diễn ra theo chu kì. Các loài động vật khác nhau có chu kì trứng chín và rụng khác nhau.

Hoocmon	Cơ quan sản xuất	Cơ quan tác động	Tác động điều hòa sinh tinh
GnRH	Vùng dưới đồi	Tuyến yên	Kích thích tuyến yên tiết hoocmôn FSH và LH
FSH	Tuyến yên	Nang trứng	Kích thích nang trứng phát triển và tiết estrogen
LH	Tuyến yên	Thể vàng	Làm trứng chín, rụng và tạo thể vàng, duy trì hoạt động thể vàng
Progestrogen	Thể vàng	Niêm mạc dạ dày	Kích thích niêm mạc dạ non phát triển, dày lên chuẩn bị cho hợp tử làm tổ
Estrogen	Thể vàng	Tuyến yên	Ức chế vùng dưới đồi và tuyến yên tiết GnRH, FSH và LH

Căng thẳng thần kinh kéo dài (stress), sợ hãi, lo âu, buồn phiền kéo dài gây rối loạn quá trình trứng chín và rụng, làm giảm sản sinh tinh trùng.
Sự hiện diện và mùi của con đực tác động lên hệ thần kinh và nội tiết, qua đó ảnh hưởng đến quá trình phát triển, chín và rụng của trứng và ảnh hưởng đến hành vi sinh dục của con cái.
Thiếu ăn, suy dinh dưỡng, chế độ ăn uống không hợp lí gây rối loạn quá trình chuyển hóa vật chất trong cơ thể, từ đó ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh và sinh trứng.
Người nghiện thuốc lá, nghiện rượu, nghiện ma túy có quá trình sinh trứng bị rối loạn, tinh hoàn giảm khả năng sản sinh tinh trùng.